ajostar
1. v. tr. dir.
a. a. (ensems) (ab, de) 'mettre côte à côte (avec), réunir (à), assembler (avec) [sens concret]'
ChirRogC 351: Gent et asaut les partz del nas aiustaras / E sus egal ab fil de seda cusiras
BarlH 60,13: … pauzet lo el sepulcre iosta Barlam, car ben covenia que li cors fossan aiustat ensemps, pos las armas eran aiostadas el cel
ÉvEnfGG 250,2110: … Ben gran follor / as dich, fust qui hanc alonguet / si ab autre non l'ajostet?
AlbucE 66,33: E aprop aiusta las partz seperadas, e cos aquelas am le fil de lana
AlbucE 111,11: e aiusta la plagua am sutura
AlbucE 154,34: e extraguas la extremitat del fiel e aiustes las duas extremitatz essemps
AlbucE 261,16: … quan tu aiustas la camba del malaute sana am la malaute, es pus longua
LibScintW 43C,20–21: Qui essenia fol es cum cel que ajosta tez.
ÉvEnf2 ⊂ ÉvEnfGG 333,1093: Et pueis Jesus los arrenguet, / mascle am femel ajustet, / per lo sol les fazia anar
TrArp2M 174,35: … e tu ajusta andos las partz aytant just con tu poiras
TrArp2M 175,14: … pren tos penons et ajusta los d'aquel albre que sien ben joncs
1431 Saint‑Flour ⊂ DAOA 38a: … et aioustar doas cordas de torn que eront cortas…
b. a. (ab, a) 'attacher (à), fixer (à)'
BrevAmR2 7391: … / nervis pels membres ajustar / e l'un al autre mieilhs lassar
SHonSRH 4544: L'un pe li mes dintz la cervella, / am l'autre li frays la mamella, / si que mantenent vay morir. / … / Los membres li vay ajostar, / l'enfant portet denant l'autar
SHonSRH 4755: … en la man senestra non li lec ajostar / ni conponrre los detz si con enant avia, / per que·ls ac desformatz totz los temps de sa via
SHonSRH 6784: «Portas del nas la partidura?» / – «Seyner, hoc ben, e ve la vos!» / E le benastrucs totz grinos / l'ajostet al nas contenent
AlbucE 216,19: Mays empero natura aiusta e amnecteys sobre le os trencat de tota partida alcuna causa semblant a glut
AlbucE 237,28: e aprop aiuste le bras sobre aquel adiutori, e pause la sua ma uberta sobre le sieu muscle
LegAurT 198,18: e van portar lo cap en hun talhier d'aur. Es assegero que l'ajustesso am lo col… preguem Dieu tot‑poderos que·l ajuste am lo cors
1481 ⊂ Pans 1:95,14: … que lo molin de monsgnr. lo mestre dez ports s'era naufragat… et dispausa d'en far far un autre de nou per adjoustar al dit pont
c. a. (ab) 'mélanger (avec)'
AuzCassS 3551: Tant faitz un bel carbon trusar / com si·n deviatz tencha far. / Ab argent viu l'ajustaretz
AlbucE 91,10: e aiusta totas aquelas causas, o alcunas de lor, en una ola
AlbucE 180,7: … medicament egipciac lequal es de oli e vi agre e ziniar recebent partidas enguals, e sian aiustadas en un vaysel
RecChant ⊂ CorrRecMéd 358,21: Ajusta la grana ambe mel
d. 'composer, former, fabriquer [par assemblage]'
MongeMontR 16,72: Quant ellas an lor ongnimenz / totz ajustatz per sagramenz, / vos veiriaz / de boissas e de sacs tresenz / ensems liaz.
SFrancA 5.4,8: et en la gran neu cabussan son cors nut, aiustet ᴠɪɪ pilotas d'aquela neu ab plenas mas
ElucV 13,2: … gran navili ajustero et en aquela ilha ribero et contra·ls Gigans qui la optenio batalhero
e. a. (ensems) 'rassembler, réunir [un groupe d'êtres animés]'
PCar ⊂ BertTrIt 2,6: Qe·l nostr' emperaire / Aiosta granz genz
GavG 5,13: Totz los alcavis a mandatz: / Masmutz, maurs, goitz e barbaris, / E no·y reman gras ni mesquis / Que totz no·ls ayan ajostatz
SavMaulK 4: … be ai fait aitan / C'ajostat n'ai Bascles e Bramanzos, / La merce Deu, tan q'en be sem cinc cen
CadZ 6,19: … / Ajustaran cavalhiers / Ab us guarnimens leugiers
MartiMons ⊂ JeanrJoies 28,11: Per verdier prenc lo sant Cosselh de Bala, / He pels frutiers cardenals he prelatz; / Per lo pastor, que·ls ha totz ajustatz, / Lo Payre Sant…
GirRoussH 1722: Carles ajoste s'ost contre Lespic
GirRoussHo 8037: Per so·n an ajostat un parlamen / Que volian cerchar acordamen
CansAntSP 364: Josta l'aiga del Fer… / … / ajustet Corbaran ·xl· e ·iiii· reis.
CansAntSP 382: A la Bafumarïa ajustero lor gent
DaurelL 1688: E·l rei Gormon ajustec son barnatz
FierB 4842: L'endema can par l'alba, l'emperayre·s leva. / Tota sa baronia paucxs e grans ajusta.
Rons ⊂ GouirLRol 715: e ajustet e poder aut e gran, / ·ʟx· milia menet d'aquella jant
CroisAlbMa 131,8: E a tota sa gent de sa terra mandea, / Si que n'a gran companha e bela ajustea
JaufreB 9653: Sol ·viij· jortz nus esperarem / Que ma cort si[a] ajustada
OpCath2R 82,7: vos aiostarai de totas las genz e de tot los locs als cals yo vos descacei
GestaKarS 1397: endevenc que Thomas ajustec un dia sos companhos e disx lor…
NTestLyonW 86,10: Et issiro li sirvent de lui e las vias, e ajustero totz aquels que trobero
NTestLyonW 90,37: per alcantas vegadas eu volgui ajustar los teus fils, enaissi co la gallina ajusta los seus polletz çotz las alas suas
PriseDamM 486: Apres las octavas de Sancta Crotz, le soudanz ac ajostat son poder
GuerreNavS 4657: E puyss vos dir de cert e sobre·ls santz yurar / Quez anc plus bela gent no pogr' om aiustar
HistSainteLR 1:16,12: Ajustatz vos a mi los mayoraus de totz los linhages… que totz ag augen aquestas palaures…
SMMad2R 74,16: Aras Sant Maysemin sos clerges a acampatz / e denant sa filhola los a totz ajustatz.
SHonSRH 9290: c'an vilezas et am gran anta / los menan a la peyra sancta. / Aqui los an totz ajustatz
BarlH 37,28: que yeu faray cridar per tota ma terra que vengan seguramens tug selhs que son dels crestians, e totz nostres savis aiustaray
TrGéomE 3032: Ajusta poble totas ors / A cazament e a espozalhas / On manjen sor mantas toalhas.
GuilhBarraG 822: … / qu'ajustesso les milhors ·ᴄ· / que trobesso jos lor banieyra
PseudoTurpP 75,8: e al ·vij· meys el ajostet maestres de peyra e de fusta e de tota autra art apta a penre la dicha ciotat
ContPassV 127,26v‑4: … et per delieurar aquels que son pauzatz en carces, et per aiustar los escampatz, et per tornar los peligrins en las lurs terras…
ElucV 11,3: … doas reginas sobre si elegiro… de las quals la una ajustan sa host contra·ls enimixs batalhava
LibScintW 20D,17–18: Li longesa de la terra non part pas aquels que charitaz ajostet.
PsPénC 224,81: E ta lauzors sancta et honrada / Sya en Jeruzalem contada, / En ajostant ·ɪ· cada un / Totz lo popols…
SGeorgC 250,131: Car al vostre maridament / Rey, dux, princes e noblas gens, / … / Desirava yeu ayostar.
STrophZ 103: … e pueysas ajusteron / Los Crestians que adons atroberon
STrophZ 748: Segent apres aysso Sarrains d'otra mar / Motas gens ajusteron…
ÉvNic3T 94a,15–16: nos vos avem ajustatz per demandar cosselh d'aquest home Jhesu de Nazareth
LegAurT 272,18: E quant si viro totz essemps, agro grans meravilhas e demandero l'un al autre per que Dieus totz essemps los avia ajustatz.
BibCarpN 107ra: car Yesu era a morir… qu'el aiostes en un li filh de Dio li cal eran spars
14e s. ⊂ ManConsLimS 45,11: … e franc poder donec de apelar et en la gleysa de Sant‑Marti d'aquel loc aiustar la universitat e·ls homes de ladita vila de Limos
f. a. alc. (ab alc.) 'faire que qn s'associe (avec qn), faire que qn s'allie (à qn)'
AimBelP 10,22: mas car lo miraill e·l cordo / donet mo vezen ab sas mas / m'ajosta entre·ls Catalas
GirRoussH 1557: De cai mant per mon oncle, conte Widelon, / … / De lai seront cent mile au viel Gigon. / E se tot ou loez, ajostan lo·n.
AigB 1002: E quant ores que trametra sos mans / Per ajostar los Ingleis abs Normans, / Et tu t'en tornes a Peride o al Lans
BarlH 30,9: yeu era ovellha que errava, mas mi as aiostat amb aquellas que non erran
LegAurT 80,9: Leva sus totz segurs, leva sus e sseras ajustatz am la gran companhia molt nobla.
g. a. (ensems) ab se 'admettre auprès de soi, joindre à soi'
EpSSteph2G 136,22: Li apostol l'au molt amat, / Esems ab se l'aun aiustat
NTestLyonW 77,16: mais si no te au, ajusta ne ab tu encara ·i· o ·ii·, quar em boca de ·ii· o de ·iii· esta tota paraula
ProvGCervC 4681: Enveg' es causa justa, / de las justas del mon, / cor ceyl qu'ab si l'ajusta / primeramen confon.
SHonSRH 654: con zo qu'as el non pent / e de pols volc formar / pot am si ajostar / ni mudar sa noblesa / en deguna vilesa?
h. a. a alc. 'diriger vers qn, gagner à la cause de qn'
GaucFaidM 9,11: Mout mi saup gen mon cor d'autras partir / et ajostar a lieis totz mos talans, / lo jorn qe·m fetz Amors doptan venir / vas la bella…
OpCath2R 88,5: Mais la vita es cordeta de la arma la cal, aiudada de la visitança, tira ley a si e aiosta a si.
NTestLyonW 509,3: Quar temps sera co no sostendran la sana doctrina, mas als lors desirers ajustaran a si maestres pruzentz en aurelhas
LegAurT 195,12: per que mi sostrazes mos cavaliers e·ls ajustas a tu?
BibCarpN 216ra: Car temp sare cun ilh non sostenren sana doctrina, mas aiostaren a lor maystres a li lor desirier
i. 'unir [un couple]'
RaimbAurMi 1,21: qu'al mielhs d'amar la·m saup triar / Amors que nos ajustet gen
RaimbAurP 39,50: Doussa dona, Amors e Joys / Nos ajosten malgrat dels croys.
RaimMirT 32,44: Qan Dieus en vol ajostar dos, / De dompna vuoill qe·il aon fes
GavG 2,21: «Bella,» fi·m yeu, «cum etz aissi? / Dombredieus crey m'o apparelh.» / «Senher, oc, quar nos ajustet
FlamMa 6680: Bels segner cars, qui ajostet / mi e vos gran peccat y fes
BrevAmR5 32721: … / que no pot partir lunhs homs natz / aquels quez a Dieus ajustatz
BrevAmR5 32789: quar per so volc Dieus ajustar / home e femn' em paradis
SElzC 148,17–18: e mos parens e tos amixs nos an per aysso en matremoni ajustatz per que veio de nos fruch
j. 'conclure [un mariage]'
ProvGCervC 1537: Delitats matremonis / vey torn' en maltrayts grieus: / ez ajusta·l demonis / e res no·l solv mas Dieus.
VergCunsD 3b: Car la ley del matremoni es lo cart sagrament de la gleysa; car enay[si co]ma el fo ajosta non departivolment, acer el es d'esser garda sant, e non socza
k. a. (per molher, matrimonialmen, a matrimoni) (ab, a) 'marier [une femme] (à/avec)'
NTestLyonW 421,38: Emperaisso et aicel que ajusta a matremoni la sua verge be fa, e qui no la i ajusta, melh fa.
ProvGCervC 1551: Qui sa fiyla ajusta / ab marit, be ho fay, / can s'es verges e justa
SElzC 138,15–16: Mas la vergis, ferma e constan, nega son consentimen, aferman e dizen que no volia esser ajustada am negun home carnalmen
LegAurT 146,1: Aquesta ostalieyra fonc ajustada per molher a·N Costanti lo vielh
LegAurT 309,18: … que las femenas fosson ajustadas als homes…
LegAurT 312,11: … que las verges del temple que eron en perfiecha etat de ·xiiij· ans se·n tornesson a lors mayos, per so que fosson ajustadas am maritz
1238 ⊂ PrivAngA 124,12: … ad ops de Helias de Blanhac au quau copulet o ajustet [éd. avis‑] la sua filha matrimonialment
l. a. alc. en alc. ren 'associer qn à qc, faire participer qn à qc'
1392 ⊂ LÉtPrGH 3,28: an losquals elegidos lo dich monsenhor lo senescal puasca claure, conclure e fermar las ordenansas, que en las dichas liansas e convencions seran ajustas [éd. avis‑] de conclusir e fermar a major honor de la senhoria nostra
1393 ⊂ LÉtPrGH 4,8c: amb aquels elegidors lo dit mossenhor lo senescal puesca claure et fermar totas las ordenances que en las ditas alliansas seran ajustatz [éd. avis‑] de concluyre, claure et fermar a la major honor de la senhoria…
1393 ⊂ LÉtPrGH 4,8d: … que los ditz senhors… conferman los ditz ɪɪ capitols… ajustant [éd. avis‑] hi empero ma dita dama… attendut que la persona de ma dita dama es presentialment prezent en aquest pays… es estat reformat nonremens… que en las ditas ligas et alliansas se puescan comprendre et ajustar [éd. avis‑] la cieutat d'Avinhon, l'evesque de Valencia…
1437 ⊂ LÉtPrGH 28,45b: e si s'enseguie que tal supplicant agues sententia contra si, que puesca recorre als senhors del conselh reyal o demandar que en la supplication sian ajustatz [éd. avis‑], an losquals si sententia si donava contra aquel supplicant, que depueys puesca appellar al rey
m. a. en 'incorporer dans, intégrer dans'
PVaudC 4,138: Liam perfeit, non rompivol, de grant circondament, / L'auteça e la bayseça as lia perfeytament; / En aquel fais aiosta tot nostre entendament!
1432 ⊂ LÉtPrGH 27,36a: … et de nouvel aya plagut a la senhoria far ajustar et unir lo luoc del Pel en la dicha bayllia…
n. a. (ensems) (ab, a) 'lier (à), associer (à), combiner (avec), accorder (avec) [en parlant de choses abstraites]'
GirBorn/AlfAr ⊂ HarveyPPart 2:700,28: Giraut, e non esta genseis, / si·l rics sab honrar ni temer / si donz e·l cor ab lo poder / l'ajosta?…
PVidAv 3,1: Ajostar e lassar / Sai tan gent motz e so, / …
PMilB 3,9: car la prima letra d'amor / apel' om a, e nota plor, / e las autras qui apres van, / m·o·r· en contan, / aiostas las, e diran mor
PCardV 42,9: Qui en predic / met son afic, / lo fag e·l dig deu aiostar
PBuss ⊂ MahnWerke 3:281,8: Mas tan suy iratz / … / Per qu'ay ajustatz / Aitals motz cozens
Serm ⊂ ArmitSerm 13,22: Aiostaz deiunz et almorna, doi befait so
RazTr ⊂ MarshRaz 153,246–47: … qe tuit li aiectiu comun… s'alongon el nominatiu et el vocatiu singular, ab qalqe sustantia sian aiostat, a masculina o a feminina, aissi qom qi volia dir plazens cavaliers, plazens domna
ChirRogC 237: … ben t'o diray, / No versi ni coblas aiustant, que no m'escai
JaufreB 2612: Perqe·nn ai mun cor tan irat / … / C'a penas puesc un mut trobar, / Far avinent ni ajustar.
DonPrM 228: Conjunctius es quar ajusta doas raços ensens, si cum en aquest loc: cum eu ame fortmen, torz es si no sui amatz.
DonPrM 1508: Conjuntios es apellada quar ajusta l'un mot a l'autre, si cum: eu e tu et el devem disnar ensems.
Doctr ⊂ RaimCastG 6,392: pero per de bons clercs ne soy endoutrinatz; / qu'estiers non pogra aver tant de ditz ajustatz
NTestLyonW 78,6: Donx zo que Deus ajustec, hom no soparta.
NTestLyonW 459,25: Las quals causas so ditas per estranh sen… quar Syna es pugz en Arabia, que es ajustatz a lei que ara es Jherusalem…
LibDivAmR 131: Per amar trop ses mesura ajostec dieus sa natura ab la nostra e la nostra ab la sua. Per amar e en amar e ab amar ajosta dieus, ans unis, que es trop mais que ajostars, l'arma d'aquel que ama ab se.
OpSpirH 500,2: Lo ·xxiiii· prevelegi d'amor es que amors puesca ajostar l'arma amoroza ab Dieu ta fortment que no sia mas us esperitz
FlamMa 1578: Paris, Hector et Ulixes, / qui totz tres en un ajostes, / quant a lui non foran presat / per sen, per valor…
FlamMa 4319: Mais de mil vez aun ajostat / «Ailas!», «Que plans?» e recordat / la semana enans que venc / al dimenegue…
BrevAmR3 12622: … ab sa santa deitat / volc ajustar humanitat
ReglTr ⊂ MarshRaz 57,51: Nombre es que aiustz una causa ab una e moltes causes ab moltes, axi con hom ditz le reys ve… per que·s acorden.
ReglTr ⊂ MarshRaz 66,209: En plural, si es nominatiu masculis, ditz hom li… e si·l nom es femenis, en totz cas ditz hom las. E axi deu posar e aiustar tots homs los articles als nomens.
VisOyngtZ 43: … cum lo benezecte filh de Dieu volc… penre nostra humanitat e aiustar a la sua sancta divinitat
AlbucE 153,34: quar cauteri am foc aiusta bonas doas habitutz
CompM 45,58: E car aquests vocables… a pena se podon ajustar ab autra diccio que per l'ajustamen hom no puescha entendre autre mot…
LeysAm2A 3701: E lo nominatiu primier / Sants no pren degun allonguier, / Si propris noms l'es ajustats
LeysAm2A 5903: La qals [c.‑à‑d. apposicios] se perforça tots temps / Que dos noms sustantius esemps / Ajusta senes tot meja
LibScintW 32C,8: e chastedaz es ajostada el cel ab deu. Chastedaz condui home el cel.
LibScintW 57B,14: Qui ben essegnia e mal viu es veguz ajostar lo ben al mal e mesclar la clerdat ab las tenebras
SElzC 58,22: … lh'era vist que la passio de Jhesu Crist en la pessa dels auzens era renovelada, e yssamen la sua pessa a la passio de Jhesu Crist era ajustada
NobLeyçD 245: E nengun non departa ço que Dio ha ajosta
LegAurT 92,2: Ieu mi meravilhe… que sias vengutz ha tan granda folia que apeles dieus aquels am losquals no voles ta vida ajustar
LegAurT 309,7: e las linhadas dels preveyres, so son capelas, e dels reys foro ajustatz essemps
GlossLat2P 72: Ajustar, conjungo, copulo
o. a. (ensems) 'rassembler, recueillir, ramasser, accumuler'
BernMartiB 6,6: trobat m'an nesci e fadelh / quar no sai aver ajustar
GirBornS 69,59: Ni don li crec bes ni rictatz? / Cuiatz c'avers fos aiustatz / Que·s cregues ni·s dobles enians?
AlbMal/RaimbVaq ⊂ HarveyPPart 1:70,22: … maintas vetz per talan de donar / ai aver tout, e non per manentia, / ni per thesaur q'ieu volgues ajostar
RaimbVaq ⊂ AimBelD 19,48: Qu'en lieis ha Dieus tan de ben ajustat, / Com per part n'a a las autras donat
RaimbVaqL 4,22: que maintas vetz per talan de donar / ai aver tout, e non per manentia / ni per thesaur q'ieu volgues ajostar
MongeMontR 17,38: … aver ajostar non es paradis, / ans comandet Dieus qu'om lo departis / tot…
AlbSistS 10,42: … n'Alazais de Castel e de Massa, / que tot bon pretz ajosta et amassa, / …
FalqRomAG 17,17: tostemps amey gran avareza / e tenc mon cor en cobezeza, / voluntiers ajustiey vas me
RaimVidF 1,1385: … cujan valer / car sabon ajustar aver
BertrPogD 1,6: Que lor non platz donars ni messios, / Ni lor platz res que taigna a cortesia, / Mas ben lor platz qand ajoston l'argen
PCardV 27,203: … / c'us jorns ve que so c'aiostas / hira tot comunalmen
PCardV 47,10: Vas clergues deslials m'en vir, / car an tot l'erguhel aiostat / e l'engan e la cobeitat
PCardV 34,31: … / et aioste so c'aura leialmen / e fassa ben als paubres dezaizatz
Anon ⊂ KolsenAnon 5,8: E Tolomieus det un bel jutgamen, / Qe teng per seu so c'avia donat / E per perdut so c'avia laissat [var. avi' ajostat].
GuirRiqLo 2,29: Cobetatz fai abelhir / al pus aver ajustar
AtMonsC 2,1474: Sens percass' e aiusta / so que largueza frusta
AtMonsC 2,879: tals n'i a que son glot / d'aiustar gran aver
AtMonsC 5,184: … Et a n'i trops / cocelhadors aitals / que non cocelhan d'als / mas d'aver aiustar.
GuilhFab ⊂ AppelInedPar 135,20: … / qu'apellan nesciatge / cortz e bobans e dos honratz / e lauzan aiustar rictatz
GuirRiq/EnrRod/PPelet ⊂ HarveyPPart 2:806,68: Senher, l'avars en totz vils faitz se banha / Per aiustar aver…
GuirRiq/EnrRod/Marq ⊂ HarveyPPart 2:794,30: … Don Marques ditz folia, / c'ab los sabers poder d'aur o d'argen / vol ajustar…
RostBerB 2,50: Et ieu ai tal seinhnor, hon claramen / ha Dieus, per cert, tot emseins ajustat / tot aquest ben e mot mais de bontat
GuilhOl ⊂ SchultzStud 258,1: Us homs es c'a aiustat / gran aver ab gran ezura, / us autres l'a acampat / aitan gran, ses far falsura
RaimCorn ⊂ NoulCDeuxMss 11,87: Ajusta pro d'aver a tot lo mielhs / Que tu poyras degudamen, per viure
PLun ⊂ RickettsContr 37,5: Mar be lor veg ajustar / tezaur e deniers tot jorn
Serm ⊂ ArmitSerm 1,30: aiustaz uostres tesaurs el cel
AigB 1020: E anuit sient ᴄ message trames / Per ajostar las naus d'aiquest paies
DaurelL 1041: Pren lo [c.‑à‑d. l'efan] pels pes, dona ne a ·i· pilar, / Amdos los ueilh li fes del cap volar, / E las servelas trastotas escampar. / … / E Daurel vai son efan ajustar, / En ·i· bel pali l'a fait evolopar
PseudoCatT 36,19: Se tu ves gran mercat / o de vin o de blat, / s'en ajustas grant re, / non so ten om a re
PseudoCatT 74,727: Se estas sazïos / de qu'es totz aonos, / potz assatz ajustar / e·n potz plus leu passar.
RazTr ⊂ MarshRaz 147,47: Aqest sabers de trobar anc non fon mes ne aiostaz totz en un sol luec… qe negus hom non fon anc maistres ni perfetz de totas causas; qar tant es cars et fis lo sabers… q'om no·l pot tot aiostar ensems
FierB 3367: que la tor es be fortz e no·us en cal duptar. / Sains a fayt mon payre son trezaur ajustar.
JaufreB 2708: Qe·l sanc me fazia ajostar / Mo seiner saïns, malgrat meu, / … / Per so qe bainar se devia
ProlInc ⊂ MeyerMél 416,57: … / Que tenc en vil autre riqueza / D'ajustar tot autre tezaur / De terra ni d'argen ni d'aur
GestaKarS 916: E Karles fe ajustar totz los crestias mortz e foron ·xxxᴠɪɪ·m·
GestaKarS 3023: l'aigua aquela era ajustada en doas tinas ad ops de la sagratio a fair
NTestLyonW 220,36: Et aquel que meissona recep loguer et ajusta fruit en vida durabla
LibDivAmR 130v: Tost los prezens [c.‑à‑d. les formes du présent du verbe amar] aiosta e ama en cascu tant co poiras
ProvGCervC 509: Guarda que no ajusts / aver don autre·s plor
HistSainteLR 1:16,2: Tantost cum Moysen ago escrites las palaures d'equesta ley et ajustades en un libre…
BrevAmR2 39P: quar las bestias ni·lh auzell ni·lh peicho non amon Dieu… ni amon riquezas temporals, ajustan aichi quo fan las gens
BrevAmR2 6917: e de l'umor qu'an ajustat / en yvern, fan frug en estat
BrevAmR4 20847: … / faras tot quan que vuelhas far, / neis si vols los puegs ajustar
TrGéomE 438: E ajusta riques' en pas
AlbucE 37,11: e leyssa la hola que deyssenda de lu aygua aguda… E aprop ajusta tota aquela aygua e geta la sobre autra caus viva…
AlbucE 73,26: … entro le huel aiuste eminencia gran, e aprop sia perforat… e corra la humiditat albuginea
LeysAm2A 6723: Si cum l'avars en retener / Ez ajustar pren gran plazer, / Le valoros ha joy qan dona / Largamen…
LeysAmG 3:272,23: Vay, perezos, a la formiga / Que d'ajustar lo blat no·s trigua
LibScintW 84C,25: Fols, ancanoit morras, cui er aco que tu as ajostat?
QuinqSeptB 16c,6–7: e di sains Gregoris que aquel que ses humilitat aiosta virtuz, eusament es cum si portava pols contra·l vent
RolSar ⊂ GouirLRol 1257: Oras ajustan e l'aur cuch e l'arjant, / sandatz e polpras e palis affricans
SGeorgC 253,246: … a fach le rrey ajostar / Gran trasaur aviadamens / De denies e d'autre argent
SGeorgC 254,259: E·l tesaur que avia ajostat / Trastot als paures a donat
STrophZ 351: Mais entre tot li feron bels presens; / E quant el ac sos presens ajustat, / ·iij·c· denies ac d'aur amonedat
LegAurT 402,4: … demandas que·ns fou per bes ad ajustar
VergCunsD 94b: e avia grant grecz de bestias, e avia ajosta hor e argent quasi non stimivol
BibCarpN 291va: Jo aiostey a mi l'argent e l'or e las sostancias de li rey e de las provenças
NTestZurS 84r: e mondare la soa ayra e aiostare lo froment al seo granier
NTestZurS 256r: Car faczent ayczo, tu aiostares carbons de fuoc sobre lo cap de luy
1163‥71 ⊂ CartBigRC 1,1: Lo casal del Puiol deu lo bren aiustar ad canes comitis.
1163‥71 ⊂ CartBigRC 1,15: Lo casal Fort Dat debet la ciuada aiustar ab [var. al] caual del compte.
LeudMontrS 44,28: Item que negu hom ni neguna femna no meta fedas ni porcs en restol autru de tot lo dia que·l blat sera ajustat
p. a. (ensems/ensemble) 'additionner, faire la somme de'
FrMen ⊂ OrozLírRel 16,28: … si·l sen dels prelatz / e·l saber de clercia / hom aiustar podia, / … / non seria bastatz
JVierge ⊂ SuchDenkm 278,188: … / E fo be grans le gaug ·vi·, / … / Be son grans los ·vi· qui·ls ajosta.
LibScintW 76C,14: car li arma issent del cors, requerunt diable lor obras, e adunc ajostont los mals… e menont la en als tormens
Arithm ⊂ Sesiano 32,17v: … demonstrara de aiustar diverses nombres en un nombre
Arithm ⊂ Sesiano 32,19v: Aiustar es diverses nombres metre en un, lo qual solet valha tant com totz los autres aiustatz, e non mais ni mentz.
Arithm ⊂ Sesiano 32,21v: E sapias que sostrayre es lo contrari de aiustar.
AbacoL 20,6: Et qui volra ajustar alcunas summas ensemble, deu tenir aquesta mainera…
AbacoL 205,5: ajusta ensens 4 et 6 et 8, fan 18
AbacoL 213,25: Aras ajustas las doas partidas, so es 600 et 690, et son 1290
q. a. (a alc.) 'attirer (sur qn), procurer (à qn)'
TrGéomE 1430: E mand' anar en romavia, / E demostra enbargament, / E ajusta bel cazament.
SElzC 214,25: car las paraulas de Dieu e·ls yssamples dels sanhs… atiro et ajusto en la pessa una bela et agradabla penchura
VergCunsD 47a: Aquel qu'es avoutre… ajosta a si soçura e malvesta.
BibCarpN 267vb: lo tio cor garde li mio comandament, car ilh aiostaren a tu longueça de dias
BibCarpN 270va: mas aquel qu'es avootre… aiosta a si soçura e malvesta
r. 'obtenir'
GuilhCabC 3,14: ans m'es totz autres jois oblitz / vas l'amor don paucs bes ajust
SordB 43,200: pero cel, a qui prez mais costa / de cors ni d'aver, plus n'ajosta
1236 Bordeaux ⊂ TGascL 122,8: Enpero neguns deus deuantdeits acazats no poden arre meis en negun temps uendre ni enpenhar… for en la man deu deuantdeit dean… E aquo aiusta deu deuantdeit n'Aiquart…
s. 'atteindre, rattraper'
AigB 410: E·l coms Maurins fes Fortun eslaissar; / Anc non fo beste qui au lui pos annar, / Aitaus pervis es greus a ajostar
AigB 873: E tuit li monge sont fors des laz jetat: / Lor bon cavau e lor osberc safrat / Lor sont rendut, mais greu sont ajostat. / A tot s'en vant…
t. a. (ab, a, sobre) 'ajouter (à), joindre (à), additionner (à)'
MongeMontR 16,43: Et an dels vint anz cinc mogutz / et an los ab los dez cregutz / et ajostatz.
MatfErm ⊂ BrevAmR5 L8: … quez om fasa prezen / a sos amix de neulas am pimen. / E qui vol far onrat prezen complit / ajusta·i mai un bon capo raustit
MatfErm ⊂ BrevAmR5 L22: … / ont ajustet per mot gran bontat sia / lo san sucre de la divinitat / a la pasta de nostra humanitat
AuzCassS 2073: adonc penretz d'un pauc rato / lo pe et en mel moillatz lo; / et aprop so ajustatz hi / buire et un pauc d'agrevi
AuzCassS 2120: sol las costetas ben mondadas / cozetz en vi… / … / e per far meillor mortairol / ajusta·i hom del barbajol
DonPrM 831: Et per zo son dit adjectiu, zo es ajusta(n)tiu, car ajustan las soas signifiazons ab lor sustantius.
DonPrM 702: E·l preterit plus quam perfeit fenis in: agues, aguesses… ajustat ‑ut en la fin, en totas personas, si lo verbes es de la segonda conjugaço… si cum: s'eu agues sabut…
NTestLyonW 155,20: Mais Erodes… cum era castiatz de lui [c.‑à‑d. de Joan]… ajustec li aizo sobre totas causas et enclaus Joan e la carcer.
NTestLyonW 183,25: Mais quals de vos es cosiratz que pusca ajustar a sa mesura ·i· codal?
ComputRFerB 166: de cascun ·xx·, ·i· ne penres, / et a tot ·i· ajostares, / aquo que per cert remanra / nombre de la luna sera
BrevAmR2 2636: quar ell es tostems tan cumplitz / de totz bes e tan be garnitz / que no·s n'i pot plus ajustar / ni no·s ne poiria mermar
ReglTr ⊂ MarshRaz 80,475: … que tuyt li nom qui fenexen en ‑ir poden finir en ‑ire, en axi com martir, martire… Mas li nominatius que fenexen en ‑irs no·s poden allongar en ‑irse… car si tu hi aiustaves e diria martirse, e seria lag e no voldrie dir re
BarlH 33,6: … et el demandet per que portavan aquellas ossas de mortz, que lor ossas faria aiostar amb aquellas si non li ensenhavan Barlam
BarlH 26,19: Sil que aiustan las manentias an las manentias e que lur cobeytat non pot aver fin, aquil son plus paures dels autres paures.
AnatMondG 26,22: Las causas naturals son ᴠɪɪ… E am aquetz ᴠɪɪ son ɪɪɪ agustatz…
AlbucE 8,11: mays empero quan tu fas cauteri am foc am de aur… si aiustas sobre lu ignicio, se fon l'aur per lo foc
AlbucE 27,16: E si' la quantitat de aquo que es adhurit la quantitat de la maytat de la specitut de la codena e no y sia pus ajustat
SFrancMirA 9.3,2: … aiustec – mala per el – sobre los autres peccatz una salvatia e crusel blasfemia
GlosCast ⊂ CuraDoctrTr 157,35: car enayssi quo sincopa osta del mieg de diccio, enayssi epinthezis ajusta
GlosCast ⊂ CuraDoctrTr 158,1: … que enayssi quo apocopa osta de la fi, enayssi ajusta paragoges
CompM 71,16: … si donchs no y era ajostada tal letra que pel seu ajustamen no mudes ni varies lo so
CompM 2,2: mant homes dupton quals son aquellas letras que mudon lur so quant los es ajustada aquesta spiracios h
LeysAm2A 5728: Be·m par tots homs avols e fals / Qui vol ajustar mal a mals
LeysAm2A 1165: Temps es demora c'om deu far / Competen al pronunciar, / La qals per dever ajustada / Es al accen ez aplicada
LibMorZ 106: Aitant ajostaras a vertut, quant i trairas de volontat.
LibScintW 38A,23: Maint home conoisunt deu per scientia, mas no·l volunt onorar per obra. E per so sunt essajat per lo divi juisi a… ajostar en pena plus mala felonia d'aquela que aviunt faita.
LibScintW 47D,9: Vos, chaitiu, que ajostaz la maiso a la maiso e·l champ al champ d'issi qu'al terme del luoc.
TrArp2M 132,5: E d'aquela soma tu pren la mitat de so que sera entre major e menor, et ajusta o an los ·ᴠ· pes per tu permieramens mesurat…
Arithm ⊂ Sesiano 39,48r: … fay mestier de aiustar o de levar un grant nombre
LegAurT 56,23: Aquest drap vermelh, so dis, de la rauba del emperador fo lana, e am lo sanc que hom hi ha ajustat, pres color vermelha.
RecChant ⊂ CorrRecMéd 383,28: De gran de pors penras / e de mirra y aiustaras / la mitat…
AbacoL 211,1: pilha tres unsenses de 100, et ajusta los ab 100, et faran aysi meteys 127 et tres unsens
AbacoL 214,29: pren los tres unsens de 154, que son 42, et aquel ajusta sobre los dits 154, et fan 196
AbacoL 219,15: Ajusta 49 a los 400, son 449.
VergCunsD 150a: Ajostar pecca al pecca es seguençia del diavol. Car qui ajosta pecca al pecca, gropa la corda qu'el sia liga
CodiD 7.12,5: Aco creiss a mon camp per alluuium que lo flum tol del camp de mo uedin ed aiosta al meu camp
LPrivManIC 43,11: … que le davant ditz mosen l'evesques puesca aquellas cauzas ques en l'estrument d'aquella composition se contenon enterpetrar e declarar et ad aquella composition ajostar o d'aquella amermar
LPrivManIC 43,16: … que tota causa que… sera mandada, arbirada o sentenciada o declarada, enterpetrada, ajostata o amermada, tenran et observaran per tostemps
InvConsM 29: E que cossols puescon far e declarar, ajustar [éd. avis‑] et amermar franquezas, previlegis et establimens, segon que lur sera vist
14e s. ⊂ ManConsLimS 51,25: A lacal acertas autentica de serta sciencia resignero, aiustans nolazer deguna de las partz susecritas la pronunciacio o decisio dels dits cominals tractadors demandar esser emendada…
14e s. ⊂ ManConsLimS 62,21: et en escrit aquela sentencia sia retornada… e luna causa no ajustada ni amermada…
14e s. ⊂ ManConsLimS 114,24: … la tenor d'aquelas letras reals de mot e mot, re no ajustat ni re remougut… autregerem
1368/69 ⊂ CConsAlbiV2 1:45,408: … e may per aver copia de so que fon ajustat [éd. avis‑] als articles… ɪ franc
InvClôtM 45: e·ls ditz senhors obriers autregeron al dig R. Nivelet ɪ palm dels xɪɪ palms ajustes e afigis a son hostal
1384 Saint‑Flour ⊂ DAOA 38a: … a maistre P. Merceyr per metre en bona forma ladita appellacio et aiustar plurors greughes et faytz en aquela
1392/93 ⊂ CConsAlbiV2 2:149,1180: … que se… els aguesso laissat a metre et scriure en lo dig libre… neguna causa… que totz temps la hi puesco metre et escriure e ajustar e redure a vertat
CoutDax ⊂ LNoirDaxA 97,438: … ab tant que l'autre nauet bayle juri au bic accostumat que no y ha arres aiustat ni aysipauc amermat
u. a. (a) 'dire en plus (de)'
ReglSBen ⊂ Pans 1:14,16: Desobre a dig que venham auzir lo sanh esperit… aras ajosta hi mays e dis que corram entre que avem lum
NTestLyonW 198,11: … zo qu'era perit.» Aquestas causas els auzenz, et ajustantz dix… «…
TrGéomE 2129: E mostra ajustar apres / Com puesca hom jugiar las ·3·
SElzC 110,26: … ne dis li: «E tant mal as dig!» E am gran fervor ajustec hi: «…
SElzC 148,33: E car per aquestas paraulas e semlans no·lh satisfazia a ple, amb alcuna fervor d'esperit hi ajustec: «…
LPrivManIC 67,6: Establem que totz homs que… aisso ajostat ad aquestas cauzas, ques aquel que…
14e s. ⊂ ManConsLimS 67,15: … establem, pronunciam e determenam… adhiciens o aiustans que…
1439 ⊂ Pans 2:176,38: e si lo vendon en gros a privatz ho estranis, que… sien tengutz de pagar l'altra mictat, ajustant que si los estranis lo revendon en Arle…
1473 ⊂ LÉtPrGH 36,12: … anet presentar a la dicha real majestat… ajustant hi que…
v. a. [alc. ren a alc.] 'donner par surcroît [qc à qn]'
NTestLyonW 52,33: Quar totas aquestas causas las gentz enquero… Mais quiretz primeirament lo regne de Deu, e la sua dreitura: e totas aquestas causas seran a vos ajustadas.
NTestLyonW 113,24: En qual mesura seretz mesurador, sera mesurat a vos et ajustat a vos.
LibScintW 23A,5: Totas chauzas sunt ajostadas en obras de be a cels que amunt deu.
BibCarpN 73vb: car las genç queron totas aquestas cosas… Mas emperço quere lo regne de Dio, e totas aquestas cosas saren aiostas a vos.
w. a. [+ inf.] '[faire] encore, en plus'
NTestLyonW 201,11: Et en temps trames als coutivadors lo serv que del fruit de la vinha deso a lui. Mas li coutivadors lo batero e laissero lo va. Et ajustec autre serv trametre
BibCarpN 83rb: E en temp trames serf a li cotivador… E aioste trametre autre serf… E aioste trametre lo terç
x. 'appliquer, poser, plaquer'
FlamMa 8004: L'us a l'autre l'escut ajosta / al bras, e·l bras join al costat
AlbucE 127,27: E si tu veus flux de sanc, aiusta en le loc vetriol trissat
AlbucE 226,3: que la partida lenticular sia aiustada al ciphac, am la facia… aguda en le os
AlbucE 259,28: E le metge pause las suas palmas sobre le spondil am fortaleza entro que retorne, o que pause sobre aquela una taula, e aprop que aiuste sobre la taula les sieus pes entro que retorne.
y. 'pratiquer, user de'
VertCardR 690: Ja per me non leves ergueill, / car a nuilla ren pietz non vueill; / e pus ab me l'ajustarias, / om cruzels et esflatz serias
VertCardR 1255: En ton repaus, cant lo penras, / nuailla non ajustaras.
LibMorZ 417: A tota chausa es covenent qu'om ajoste atempransa.
LibScintW 82D,4: Tu, sabis lectre, eschiva ergoliosa entendensa e non atemprar las escripturas ab ton sen, mas ajosta i ton sen enaissi que las entendas.
Arithm ⊂ Sesiano 30,16r: Per so trobet maniera et art per loqual cascun pot breument apendre e ajustar [éd. avis‑] tota manieyra de contes
LegAurT 408,22: … es consagrada la gleya per so que los sagramens eclesiasticz hi sian ajustatz et aministratz
z. a. fe/cresensa a 'ajouter foi à'
1323 Bordeaux ⊂ ForOlDC 170,40: A totz los presens lettras regardens, Fulgos Lestrange… senescauc de Guyayne, salut, et credensa a las presens ajustar.
1445 ⊂ StatMunMarsP 262,37: … al qual sagrament sia ajustada fe
2. v. tr. indir.
a. a. ab 'être attenant à'
v. 1140 Limousin ⊂ ChartPrB 35,4: … e·u fossat ajosta ab la chaussada…
b. a. a 'parvenir à, atteindre'
HistSainteLR 1:34,2: Quant… ajustaras a la forcade que es au pee deu mont de Tabor, encontraras ɪɪɪes boos homis
HistSainteLR 1:34,7: Et puixs ajustaras au mont de Nostre Senhor
AlbucE 98,28: E sia le spatum no mot agut, que no aiuste a tu la tua ma am inscizio o que enquiete le malaute
c. a. a 'combattre, lutter contre'
GirRoussHo 2637: Adonc fo la batalha aita preonda / Del sanc qu'en vai e mar vermelha es l'onda. / Anc no vistes un rei que si rancur, / Quan G. aiostet, lo coms, as lur
d. a. en 'faire croître, renforcer'
AlbucE 62,12: E guarda te que no aiustes en la fissura, per so que am le spatum no pervenguas al huel e ladescas aquel.
AlbucE 91,20: e guarda te que no fassas aquesta curacio al comesament de l'aveniment de apostemas, quar trop aiustaria en le apostema
AlbucE 222,4: E lahoras aiusta en la strictura mays que en la tua strictura primieyra tota, e aiusta en la engrossacio de la vianda del malaute
3. v. intr.
a. 'adhérer'
AlbucE 56,15: E donc quan peyra catz en l'aurelha o autra causa semblant de aquelas causas que no aiustan ne creysso en l'aurelha…
b. 'combattre'
GirRoussH 1318: E lai o ajosterent a grant abei, / N'i a tan bon escu que non pecei
AigB 433: Eu ai vegut reial rote ajostar, / Ki venc cantant e puis plore al tornar.
AigB 1323: Folque lai joig ab lo marcis d'Artent, / E Beraus l'abes al Landones s'atent, / … / E ab aiques n'ajostent tal ᴠɪɪ cent
c. 'rassembler ses troupes'
GirRoussH 2078: Vos aveis ajostat, nos manderem. / El bruel de Vaubetun, cai vo verem
GirRoussH 8315: – Eu irai», dist Girarz. «Segnor, vos non. / …» / E si ant ajostat e fait razon. / Bertelai de Bria ant a guion
GirRoussHo 1476: Vos avetz ajostat, nos mandarem; / Els plas de Valbeto, lai vos veirem
d. 'venir s'ajouter'
Vesio ⊂ PagèsVesio 89,1296: E·ls ·xiij· coronats / Son axi nomenats: / … / L'autres, verayamen, / Rey de Xipre lo just, / Per qu'a Deu plats c'ajust
4. v. pr.
a. 'se toucher, entrer en contact [sens concret]'
ChirRogC 166: … deves far / E con si vol aquesta nafra fort calgar, / Que non si puescon li quartier lieu aiustar
ChirRogC 602: E fay de plomp una lauseta pertusar / … / E fay lo plomp ab la parpella par et par; / E passa·l fil que ben s'en puschant aiustar
ChirRogC 932: D'aquesta nafra non ti sai ren alre dir / Mas que las partz fai aiustar per bon cosir
ChirRogC 944: Si frang se l'orca non ti sai miels far ni dir / Mas que sos caps fai aiustar et avenir.
b. s'a. ab, a 'être attenant à'
ElucV 3,2: Assiria es una regio en Azia… deves miechjorn s'ajusta ab Media
ElucV 123,4: Rivalia es una pauca proensa… Ab Sithia si ajusta, e·l fluvi Viaria fa divizio entre ela et entre·ls Noroycs.
TrArp2M 237,30: Capitol per declarar lo creis d'una illa que sie entre ·ɪɪ· aiguas si quas era que si ajustes an terra ferma
TrArp2M 238,13: … e la 1 costat si ajuste an terra ferma e l'autre costat an l'aigua…
LPrivManIC 19,32: … els vallatz cumenals de la vila de Manosca que al barri s'ajostan
c. s'a. (ab) 'former un tout (avec), se confondre (avec)'
CroisAlbMa 92,10: Aqui viratz lo jorn denant manta crideia / De la estranha gent que i era amasseia; / Disseratz cels e terra s'i era ajusteia.
JaufreB 2781: E par qe tug li elemen / E·l cel e la terra s'ajusta, / E no·i reman peira ni fusta / Qe l'us ab l'autre no·s combata
AuzCassS 2730: Aisesta malautia ve / can colera si torn' azusta / que per tot ab lo sanc s'ajusta
ElucK 292,24: Et tot auzel ha umbonilh, quan naysh, mas quan es cregut, no appar, quar ab lo budel si ajusta.
ElucS 197,16: L'encadenament desobre ha tres osses intrans dins le cau del bras… mas l'autre dejus et mendre si ajusta ab l'estrem del bras dedins.
PsPénC 221,18: Dels gemamentz que heu ay menatz, / S'es an ma carn l'os ajostatz.
RosMontpC 28,21: Et sapias que l'alambic am la cogorla se devon ajustar en tal manieyra que lo mercuri non puesca yssir
d. 'confluer'
LSidM 154: e si i a ·vii· manieras d'aygas et aiostan si totas en un luoc ·xii· vegadas en l'an et abeuran aquellas erbas
v. 1160 ⊂ CartSelveOM 131,8: … e entro aqui un las aigas s'ajosto
e. s'a. (ab, a, de) 's'approcher (de)'
CansAntSP 74: Qe se·l laissas de te aiustar ni aizir, / ja li teu deu salvatje no t'en poiran guerir!
Rons ⊂ GouirLRol 526: Olivier s'es an Rollan ajustat: / «Rollan», fay cel, «un petit m'escoutas
Rons ⊂ GouirLRol 1048: E trays s'espeya, vay s'a luy ajustier; / a Orgelin annet tal colp donier, / tot lo fendet…
NTestLyonW 279,29: Apropja·t sza et ajusta te ad aquest carr.
HistSainteLR 1:116,20: E suus so ajusta·s a luy, et prenco pegunte… ab gran flama de foec ardent, et geta li en la gola
ÉvEnf3C 72: Can Nostra Dona vi los leos, / … / e las bestias vi apropiar / de la selva, et ajustar, / … / ela·s pres az espaventar
f. 'se rencontrer, se croiser'
JaufreB 10707: Li cavallier son tuit issit / … / Per recebre a gran honor / Jaufre aissi cun lur seinor. / E ans que fussun agostatz, / Sun tuit ensemps cambaterratz
RolSar ⊂ GouirLRol 267: cant vent ha l'alba fort si son ajustet, / en ·ɪ· engarda s'en son amduy montetz
Arithm ⊂ Sesiano 54,104r: 2 homes parteissen en 1 iorn et en una hora de 2 vilas… Demandi en quant de temps se deven ajustar [éd. avis‑] al cami et quant aura caminat cada un d'els.
LegAurT 311,21: e dis que se·n anes a la porta Aurea de Jerusalem e que yssis al sieu marit que se·n tornava. Et en ayssi amdos per mandamen del angiel ajustero se en aquel loc ad els assignat.
g. s'a. (ab alc., a alc.) 's'affronter, combattre (qn)'
BernMartiB 2,52: aquist fals escoutador / que fan per autrui honor / las companhas ajustar
BertrBornG 10,24: Et eissamens, aissi cum el es pros, / Ab sa grand ost q'atrai e que amassa, / Poie s'en sai et aioste·is ab nos
GirRoussH 3297: Aidunt fu la bataille aitant fegunde / De sanc, qu'en vei annar vermeille l'unde. / Ainc ne vistes nul rei qu'aisi rancur / Quant Girarz s'ajostet, li cons, a lur.
GirRoussH 6630: Lai o Frances s'ajostent a Borgeinuns, / Aiço fun dous e talle e iresuns.
GirRoussHo 6246: Aqui on s'ajosteren per tal agrei, / Gaire no i ac lansa que no pecei.
GirRoussHo 739: E lai, on s'ajustero, ac tal trapei, / No i ac tan bon escut que no pecei
FierB 507: Ardidament s'ajustan, et an levat grans brutz. / Mas ges nostres Frances no·ls an mes en refutz.
JaufreB 1315: E dic vos qe si·l pot tener / Ni ab el se pot ajustar, / Q'el lu fara dolen clamar, / Car cavaliers es naturals
SHonSRH 2257: cant s'ajostan las ostz, viras menar desrey
SHonSRH 8845: viras plus de des milia lansas ambe penons / ventejar e brandir lay hon si fay l'acamps. / Ar s'ajostan las hostz tot drech en Aliscamps
GuilhBarraG 1117: ambeduy se van ajustar, / e·l Turcs anec son bran levar
PseudoTurpP 79,22: Aladoncas totas las ostz se vau ajostar en las landas de Bordels…
PseudoTurpP 91,15: Mas al jorn declinan Ferragut obtenc trevas de Rotlan… e vau far covenens que ambdos l'endema s'ajostesson senes cavals e senes lansas.
RomArlH 796: Adoncs si van ajustar Sararins e crestians. / La batalha si fes…
RomArlH 881: Tant fort fon la sieuat, non l'aureron intrar. / Anc la ost de Carle Maine non si auzet ajustar.
h. s'a. (ensems/ensemble) (ab) 's'assembler (avec), se réunir (avec) [en parlant d'un groupe d'êtres animés]'
RaimbVaqL 18,16: La ciutatz s'ajosta / e fan murs e fossatz
Serm ⊂ ArmitSerm 2,12: Co fo naz, lor parent e lor amix s'aiustero al gaudi de l'efant.
AigB 698: Lo Far lor passe lo ponteners Garsie; / Dessos lo Lans en la prade florie / Sont ajostat ab altre conpaignie.
CansAntSP 284: ·xl· e ·iiii· reis foro aqaminat / Qi s'en ajusto ensemble.
DaurelL 1809: E l'amiratz fa cornar ·i· pages / Que tost s'ajusto el palais majores.
FierB 3609: Can Sarrazis l'entendo, si s'en van ajustier / e volo lo caval penre et arestier. / … / Enviro lo caval s'anero ajustier
CroisAlbMa 204,89: Ez a l'albor del dia s'ajostec lo barnatz / De Fransa e d'Anglaterra e dels autres regnatz
JaufreB 10374: La domna fon el mieg del prat, / E·ls cavaller son s'ajustat / Entorn ella, per escoutar / …
GestaKarS 1095: … comandan aqui a totz los milhors et als pus nobles que s'ajustessen et aligissen abbat
NTestLyonW 105,12: Et ajustero se ab los majorals e presero coselh que…
LHeurSK 63: e pueis aquella trips de Iudas aiustet si, e cadauns tenc sa uerga el man
Best ⊂ AppelChr 125,57: Gruas an tal natura que s'aiuston en grans tropels.
GuerreNavS 793: E quant venc l'endema, que·l iorn fon bel e clar, / Don Garcia e·ls borgues anego·s aiustar; / E quant foro emsemble…
HistSainteLR 2:52,7: Et leba Jhesu Xrist los oelhs et vi grant gent ajustar
FlamMa 190: L'endeman de Pantecosta / dreg a Nemurs li cortz s'ajosta / bela e rica e pleniera.
BrevAmR2 7304: … / trobam que·lh dalfi mantenen, / quant auzon samfonia tocar, / s'ajoston a tropells en mar
ÉvNic ⊂ SuchDenkm 55,1847: Tug s'ajusto deviro ell, / car s'en cujo yssir ab ell.
LSidM 839: … si s'i aiustan grans companhas de diables e la portan en unfern
SHonSRH 1919: El temple sant Maurisi si son tut ajostat / li clergue e li borzes per elegir prelat.
BarlH 37,35: Cant venc al iorn, aiosteron si daves la part del rey mot grans gens…
ÉvEnfGG 204,561: E cant venc l'endeman matin, / las trips s'ajosteron aqui, / tut li home, qui mielz e mielz.
ÉvEnfGG 214,896: Adonx le pobol s'ajostet, / e Maria el temple intret.
GuilhBarraG 28: Trastug s'aneron ajustan / dins lo palaitz del senhor rey
PseudoTurpP 86,8: e els se vau ajostar ensems, e Aygolan se va metre el metz de totz
PseudoTurpP 97,23: E haqui Karle se va ajostar ensems amb totas sas companias expectans los autres per batalhar.
ElucV 32,2: … on es le camp dit Duran, el qual s'ajustero les Gigans apres le diluvi
RolSar ⊂ GouirLRol 521: De sos barons vay lo rey apellant: / … / davant Marcili s'ajustan tuch ensamps
ÉvEnf2 ⊂ ÉvEnfGG 335,1152: En un hostal sicretamen, / tant com pogro rescostament, / s'aneron trestug ajustar.
ÉvNic3T 118d,3: E ajustan se totz entorn de Adam, car esperan tuch a issir am luy.
LegAurT 442,32: Sapjas per sert que tu penras tal gautada de mi que tota Alexandria s'ajustara.
MystRouergJT 1113R: Aras se ajusto los conselhiers, tres ho quatre, he faso senblan de parlar ensemps
BibCarpN 177vb: o li mio frayre, cun vos vos aiosta a maniar, spera l'un l'autre
LRémArmR 427,6: … coma alcuna partida dels habitans et poble de la dita vila de Tholosa per caler et per escalfamen de ira se sia ajustat en grant nombre…
1358/59 ⊂ CConsSAntL 36,1: car seguon que aviam auzit dire, los enamixs s'ajustavo a Castel Nuou
1358/59 ⊂ CConsSAntL 48,16: car los Angles s'ero ajustatz be ɪɪɪᴄ glavis per venir sobre nostre loc
1379 Saint‑Flour ⊂ DAOA 38a: … per leynha quant nos aiustem a mayso, ᴠɪɪɪ d.
PaixBarL 6: … ajustadz… per ansi cum… an usat e acostumad de ajustar e de congregar, ensemps ab loor, la mayor partida o prop d'aqui dels besiis e habitantz…
1387 Saint‑Flour ⊂ DAOA 38a: … per despens faytz per losditz comes en ɪɪ ves que si ajusteron per ordenar de cuy levarion diners…
1392 Saint‑Flour ⊂ DAOA 38a: … en l'ostal de P. Esclavi ont si eront aiustat per assessar las aydas
1392/93 ⊂ CConsAlbiV2 2:136,974: … los cossols de Cordoas… que se poguesso ajustar ses presiden
1392/93 ⊂ CConsAlbiV2 2:143,1126: … a Carcassona on se deviau ajustar los comus e las gens de la glieya per parlar am los senhors generals
1393/94 ⊂ CConsAlbiV2 2:167,261: … que los cossolatz se ero ajustatz a Nemze davan moss. la senescalc
1397/98 ⊂ CConsAlbiV2 2:231,790: … quant moss. Phelip Bona e moss. Alric de Mejanel se ajustero essemps am los senhors cossols per lo fag de las limitacios…
1419 ⊂ LÉtPrGH 23,16a: … lo conselh general dels tres stas… si puescan liberalment, aqui on miels lur semblara, ajustar et tenir lo
1437 ⊂ LÉtPrGH 28,57b: … han ordenat que si la major part d'els si ajustava ensemps et s'i trobavan, que aquels haian tant de poyssansa coma si hi eran totz ensemps
i. s'a. (ab, a) 'se joindre (à), s'associer (avec), s'allier (avec/à)'
BernVentA 7,19: c'aras s'ajoston li savai / e l'us ab l'autre cosselha / cossi fin' amors dechaya
DalfAlv ⊂ KolsenTrGed 5b,31: Mas quan fis cors e bels semblanz / S'acord' e joves benestanz, / Lor s'ajost' amors finamen
TomLoys ⊂ JeanrJoies 16,41: Palays d'onor [c.‑à‑d. roi Louis], hon s'ajustecs Jhesus, / Per que siam devers la sua part, / Deffendetz nos…
GirRoussH 5036: Ab Karle s'ajosteront tuit sei ami, / E foron bien dez mille a fer vesti. / … / Mas devers Girart venen li plus ardi
GirRoussHo 4212: Ab G. s'ajustero tuh siei amic, / E foro be ·ɪɪɪ·ᴍ· li fer vesti. / Mas davas G. foro lhi plus ardi
ReglSBen ⊂ BartschKChr 256,25: Aquel no s'acumpanhe ni s'ajuste ab los ostes, cui comandat no sera
CroisAlbMa 127,10: Del comte se parti, joios e bauds e letz, / Ab Perrin de Saisi, que ab lor s'es ajustet
JaufreB 4734: E Jaufre es vas el tornatz. / E can si foron ajustatz, / Dis lo cavaler: …
JaufreB 9513: Ab aitant ve vos Melian, / Brunesen, Jaufre et Galvain, / Que son ab lo rei ajustatz. / E·l reis es pros ez enseinat / Ez a Brunesentz saludada
NTestLyonW 115,21: Et cum intres Jhesu e la nau autra vegada outra la mar, ajustec se a lui grans companha que era viro lo mar.
NTestLyonW 269,26: e li princep s'ajustero en ·i· contra·l Senhor
NTestLyonW 270,13: et ero tuit d'u corage el porge de Salamo. Mais negus dels autres no s'ausavo ajustar ab els
NTestLyonW 301,4: Et alcanti de lor crezero et ajustero se a Paul e a Sila
VidaGuilhCab ⊂ VidasBS 540,19: Et ajosteren se li paren de Guilelm e de la dompna e tuit li cortes cavalier… e guerreieren Raimon…
SHonSRH 658: Ni·l sia majestatz pura / s'ajost' am creatura
BarlH 25,28: … una cabra salvaia… atrobava un tropel de cabras salvaias paysent, et aiostava si amb ellas
TrGéomE 2999: S'ajust' ab rei, compra maizon, / Mas ab molher ha contenzon.
TrGéomE 3077: E si·s vol ab rei ajustar, / Ja no poira ab lhui parlar, / E molt aura enbargament
TrGéom2C 565: Ni s'ajuste ja am senhor, / Car ja non auria honor
FilhDiab ⊂ RickettsMsLond 332,8: e alquna vetz se penho la cara e ajosto se amb aquels que no deurio, e vau ab pompa ho amb erguol
ElucS 64,7–8: En que appar que sa gloria [c.‑à‑d. de l'âme] creyssera quan ab le corss si ajustara.
LibScintW 23B,10: Ama ton prosme coma te mezeus e ajosta te ab lui fielment.
LibScintW 58A,13: Que profeita si per dit nos ajostam ab deu, e·ns en partem per obras e per mors?
SElzC 230,4: Duran Arnal… lo qual s'era ajustat, e per coratge e per malefici, am las cumpanhias que en aquel temps degastavo e destruen Prohensa…
LegAurT 356,2: ayssi que sanh Judas anet predicar la paraula de Dieu en Masapotonia, et sanh Simon, en Egipte. Et apres hun temps, ajustero se amdos et anero se·n en Persia per predicar lo nom de Dieu.
CantNat2 ⊂ RickettsVierge 1,56: Gran companha d'angels del cel deyssendet, / an l'angel fizel tantost s'ajustet, / «Gloria a Dieu» anneron cantar
VergCunsD 162a: ni non sen fayt menbre del nostre redenctor, si non en ajostant se a Dio
VergCunsD 170b: hajostar se a tu es vita eterna, departir se de tu es mort perpetual
j. s'a. (ab, a) 's'unir (avec) [en parlant d'un couple]'
UcCat ⊂ RiegerTr 24,12: qe tuit s'aioston gai e voluntos, / mas al partir en es chascuns blasmanz
GirBornS 55,31: Senher francs, ia qui que s'aiost / Ab ric' amor, non er, per Crist, / Si tot s'a pro auzit e vist, / Ses clam…
ArnDanZ 42: Mout m'es bel el tem d'avost / C'om ab tal domna s'ajost / Que no tast ni no pergost / D'autres privatz
Ponson ⊂ MeyerDernTr 100,25: E say per ver qu'el mont non aves par / De gran valor, per que·m play ajostar / A vos, donna…
JacTol ⊂ JeanrInedBarc 7,4: Ges pel tems gay, can florixon li ram, / … / Mi dons mon cor de joya no repara, / Car d'un leyal voler no·ns ajustam
DaurelL 153: Las nosas fan sus el palais plenier; / Ab mot gran joy los i veiras ajustier.
NTestLyonW 78,5: Per aquesta causa laissa home paire e maire e ajustar z'a ab sa molher e seran dos en una carn.
BrevAmR5 32927: Enquaras deu hom esquivar / que no·s deu voler ajustar / de matremoni ab tal gen / que sian aura naturalmen
BrevAmR5 32935: … no s'ajust' ab linhatge / d'eretge ni de traidor / … / quar tostems es trag az anta / acell que nais d'aital planta
PassS 490: De tal guiza nos azautem / Que aqui meteys nos ajustem
LibMorZ 190: Be s'enparenta qui am bo coratge s'ajosta.
SElzC 134,5: la qual Sebelia suffertec motas molestias per sos amixs quar no·s volia en matremoni ajustar
k. s'a. (ensems) (ab, a), s'a. carnalmen (ab, a) 's'unir sexuellement (avec)'
BertrCarbR 461,2: Dieus fe Adam et Eva carnalmens, / ses tot peccat, l'un ab l'autr' ajustar
BertrCarbR 461,8: Dieus volc fos faitz carnals ajustamens. / … / per c'amans fis et amairitz complida, / cant s'ajuston, dic que no fan falhida
RecMédPrB 116: D'aquela manieira si pot ajostar l'ome ab la femena, non valent.
LVVert ⊂ Rn 3:593a: Puey que la tortre ha perdut son par, jamays no se ajusta ab autre
LVVertR 1387,21: … que nengun hom non se deu ajustar a femna carnalmen sinon que sia sa molhier, ni nenguna femna an home sinon que sia son marit
BrevAmR2 29P: quar aisi com las gens han talen d'ajustar entre se, e amon lurs efans, aichi mezeis las bestias
BrevAmR2 7174: e quan ve la sazos e·l tems / que·s devon ajustar esems, / van cantan et han entre lor / natural movemen d'amor
BrevAmR3 9037: Enquaras d'aquell eis dreg pren / tota creatura que sen / poder d'ajustar ab sa par
BrevAmR5 27284: E per sso plac al creator / que s'ajustesson entre lor
BrevAmR5 32658: … / aquest' amors non es res als / mas afectios naturals / de se carnalmen ajustar / per la natura cosservar
ÉvEnfGG 213,884: E Joseph dix: « La sancta ley / de Moÿsen fuch e menscrey / … s'ieu hanc m'ajostiey / ab Maria ni la toquiey.»
ÉvEnfGG 211,796: Maria encolpas a tort! / Ben sabem c'anc non s'ajostet / nuylls homs am luy ni hy parlet.
ElucK 290,25: quando canto les mascles, ab les femes si ajusto
ElucK 290,28: … si separan et entro que ve le temps de generacio, no curo si ajustar
ElucV 33,4: … les capelas els locs sagratz auciran et en els ab femnas desonestament si ajustaran
ElucV 83,3: … temens que may no aguesso effans longa guerra inpedient, mandero que las punselas si ajustesso ab les jovens layshatz a mayso
SElzC 48,18: en tan que las nuechs pauc durmian ni nus temps si ajustero carnalmen
LegAurT 96,5: Sancta Juliana fonc sposa a hun prebost de Nicomedia et hanc am luy no·s volc ajustar, se no que·s bateges.
VergCunsD 3b: Adonca lo matremoni es honorivol cant ilhi s'ajostan majorment per amor de filh que per cayson de luxuria.
VergCunsD 3b: Car aquisti son li ornament de las santas fenas… non nocejon per cayson de luxuria, mas s'ajoton per amor de filh en la temor de Dio
BibCarpN 2ra: Cun Maria… fos spossa a Iosep, denant qu'ilh s'aiostesan fo atroba avent al ventre del Sant Sperit.
1385 ⊂ MBéarnR 141,16: … juri que jo nustemps no agu amassio carnau, ne fii las obres carnaus ab aquegs… ne nustemps carnaumentz ne m'i ajuste
1398 ⊂ MBéarnR 148,16: … si no que fos lo caas que eg la atencos ab homi qui carnaumentz s'ajustas ab ladite Bonine
l. s'a. ab, a 'se livrer à, s'adonner à'
LibMorZ 70: Qui egalmen am las [à corr. a mals?] s'ajosta, mals es.
LibScintW 47A,29: Cobeeza es raiz de toz mals, e cil que l'ant folejeront de lor fe e ajosteront si ab grant dolor.
VergCunsD 21a: Pecca es despreci de li ben non mudivol e ajostar se a las cosas mondanas
VergCunsD 27a: E es vertu la qual fay l'ome despreciar totalment lo ben de fora, qu'el se poyssa ajostar plus librament a la divina cuntemplacion.
VergCunsD 142a: Pecca… es despreçii del ben non mudivol e ajostar se a las cosas mudivols.
m. s'a. a 'adhérer à, approuver [qc]'
DaurelL 1468: Ditz la regina: «Ie·usz o farai proar: / Ins en las crambas vos l'en mandat intrar, / …» / A icel [éd. Aicel] cossel si van tuh ajustar
n. s'a. a alc. ren 's'attribuer qc'
LibScintW 40B,9: Vices es de vana gloria que alcus s'ajoste ses razo a bonas obras.
o. s'a. ab, a 'se combiner avec'
DonPrM 2481: O Arpulins, danza; vezetz cun aqel Arpulins, qe es vocatius, car es de la segonda persona, s'ajusta ab aqel verbe, zo es danza…
ReglTr ⊂ MarshRaz 58,74: Empero tots los noms qui fenexen en ‑ents, los quals son apellats en gramatica particips, s'aiuston ab masculi e ab femeni, axi com qui desia dona plasentz…
ReglTr ⊂ MarshRaz 76,400: E sapies que aquestes preposicions no s'aiusten ab nominatiu ne ab vocatiu ia may.
LeysAm2A 726: Qar T qan s'ajosta ab I / Vocal siguen, segon lati, / Lo so de C pren mantenen
LeysAm2A 3423: … coma de fusta; / Le datius fay a qan s'ajusta / Al masculi ez ad ez al; / Am femeni fay atretal
LeysAmG 1:32,27: Ayssi meteyssh quo havem dig de g, fay c… quar sona suaumen can s'ajusta ab a, o, u e fortmen can s'ajusta ab i oz ab e
LeysAmG 2:130,14: Aquo meteysh fay esta habitutz la can s'ajusta ab dictio que comensa per vocal, exceptat que aquesta letra l no s'ajusta am la dictio preceden co fay le, li, lo
p. 's'accumuler'
AuzCassS 2486: Aprop sec l'aer per costuma / entro qu'es sus en la corada, / e can s'es aqui ajustada / estai aitan tro que la ront
q. s'a. (ab, a) 'venir s'ajouter (à)'
PeirolA 6,21: … es amors piejer turmens, / pos s'i ajust' ira ni malestansa
ComputRFerB 116: et es ne lo saptes e·l venres; / lo mercres apres Pandecosta / e·l venres e·l saptes s'ajosta [ms. s'y ajusta]
TrGéomE 1628: En ·xiii· [c.‑à‑d. dans la 13e maison] bonas venturas. / Er s'ajustaran las figuras.
LegAurT 172,10: el cobret lo parlar, per que miracle s'ajustet am miracles
LPrivManIC 15,24: que le comandaires eleia ɪɪ prohomes e la universitat de Manoasca autres ɪɪ, et ad aquestos ɪɪɪɪ s'ajoste lo sinques
5. v.
faire a. 'faire se rassembler, réunir [un groupe de personnes]'
RaimVidC 13: E a lo rei fag ajustar / man cavayer e man joglar / en sa cort, e man ric baro.
BernAurP 3,17: … que, per gardar, / fan ajustar / tan ric baro
DaurelL 1447: E l'amiratz fai sa cort ajustar, / qu'ades venga qui lui volra amar.
CroisAlbMa 197,40: E lo coms de Montfort fe ajostar sa gent, / Que foron ben cent melia…
CroisAlbMa 132,25: E fan viasamen per la vila cridar / Que tuit n'i escan ades per la via Molnar; / Els prats de Montaldran les an faits ajustar.
JaufreB 6655: E·l reis a·l mandat davant totz / Que fassa la cort ajostar / …
JaufreB 450: … can fa ajustar sa gen, / Per so qe tenga cort ni festa / …
SÉnimB 787: Enimia fes ajustar / totz cels que s'en volgrun anar
GestaKarS 2781: Senher, faytz vostra gent ajustar et aparelhem nos de la batalha.
SMargM 213: Aqui fes ajustar sa gent; / amb els voy far ·i· parlament.
BrevAmR4 27090: Pueis l'apostols, passat ·i· mes, / en ·i· logal ajustar fes / sobregran moteza de gen
ÉvNic ⊂ SuchDenkm 5,149: Fay ajustar tom parlamen, / denan te venga ses bisten
BarlH 35,30: car hanc fezi aiustar en la toa nativitat los estrolomiadors
TrGéomE 1021: Ajustar fay los departistz.
GuilhBarraG 2840: Tot lo poble fey ajustar / aquel jorn e mieg de la plassa
LegAurT 237,13: Et adonc elas dicero al rey que se volia que adoresso las ydolas, que fezes denegar totas las plassas e tot lo poble ajustar el temple.
6. n. m.
a. 'réunion, alliance'
LibDivAmR 131: Per amar e en amar e ab amar ajosta dieus, ans unis, que es trop mais que ajostars, l'arma d'aquel que ama ab se.
b. 'union sexuelle'
BrevAmR4 21471: … / le Sanhs Esperitz… / … / aparelhet la carrieira / de cocebre e d'engenrar / Dieu et home ses ajustar / e ses humana semensa
BrevAmR5 34448: quar autramen ses ajustar / no·s poiria ges cosservar / nostra natura humanals
c. ᴍᴀᴛʜ. 'addition'
Arithm ⊂ Sesiano 35,29v: E deves saber que alcuns nombres… son plus prestament aiustatz per la multiplicatio que non son per lur capitol del aiustar
Arithm ⊂ Sesiano 40,60r: Et senblantment lo aiustar prova lo sustrayre; et lo sustrayre prova lo aiustar.
AbacoL 20,16: Si per lo ajustar de totas figuras de ung ordre ven numbre simple…
AbacoL 43,27: Et so che per tal ajustar ven, sera la summa de tota aquella progression.
AbacoL 53,27: et la proba d'aquel ajustar pausa en lo quart cartier, che sera la proba justa
d. ses a. 'sans plus, tout simplement'
RaimbVaqSq 17: Vist ai e trobat en ma sort / que d'agre potz doussor gitar / ab breu aten ses ajustar